Bosanski rat
Pozadina i kontekst
O ratu
U aprilu 1992. godine vlada jugoslovenske republike Bosne i Hercegovine proglasila je nezavisnost od Jugoslavije. Tokom narednih nekoliko godina, snage bosanskih Srba, uz podršku jugoslovenske vojske u kojoj su dominirali Srbi, ciljale su i bošnjačke (bosanske Muslimane) i hrvatske civile za grozne zločine koji su do 1995. godine rezultirali smrću oko 100.000 ljudi (80 posto Bošnjaka). Bio je to najgori čin genocida od kada je nacistički režim uništio oko 6 miliona evropskih Jevreja tokom Drugog svetskog rata.
Jugoslavija
Nakon Drugog svjetskog rata, balkanske države Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Slovenija i Makedonija postale su dio Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Nakon smrti dugogodišnjeg jugoslovenskog vođe Josipa Broza Tita 1980. godine, rastući nacionalizam među različitim jugoslovenskim republikama prijetio je rascjepkanjem njihove unije. Ovaj proces se intenzivirao nakon sredine 1980-ih s usponom srpskog lidera Slobodana Miloševića, koji je pomogao u raspirivanju nezadovoljstva između Srba u Bosni i Hrvatskoj i njihovih susjeda Hrvata, Bošnjaka i Albanaca. 1991. Slovenija, Hrvatska i Makedonija proglasile su svoju nezavisnost; tokom rata u Hrvatskoj koji je uslijedio, jugoslovenska vojska u kojoj su dominirali Srbi podržavala je tamošnje srpske separatiste u njihovim brutalnim sukobima sa hrvatskim snagama.
Popis stanovništva iz 1991. godine pokazao je da je bosanskohercegovačko stanovništvo od nekih 4 miliona činilo 44 posto Bošnjaka, 31 posto Srba i 17 posto Hrvata. Izbori održani krajem 1990. godine rezultirali su raskolom koalicione vlade između stranaka koje predstavljaju tri nacionalnosti, a predvođene Bošnjakom Alijom Izetbegovićem. Kako su se tenzije povećavale unutar i izvan zemlje, lider bosanskih Srba Radovan Karadžić i njegova Srpska demokratska stranka povukli su se iz vlade i osnovali svoju “Srpsku narodnu skupštinu”. 3. marta 1992. godine, nakon referenduma, predsjednik Izetbegović je proglasio nezavisnost Bosne.
Nezavisnost
Daleko od traženja nezavisnosti Bosne, bosanski Srbi su željeli da budu dio dominantne srpske države na Balkanu – „Velike Srbije“ koju su srpski separatisti dugo zamišljali. Početkom maja 1992., dva dana nakon što su Sjedinjene Države i Evropska zajednica (preteča Evropske unije) priznale nezavisnost Bosne, snage bosanskih Srba uz podršku Miloševića i jugoslovenske vojske u kojima dominiraju Srbi započele su ofanzivu bombardovanjem glavnog grada Bosne. , Sarajevo. Napali su grad u istočnoj Bosni u kojem dominiraju Bošnjaci, uključujući Zvornik, Foču i Višegrad, nasilno protjeravši bošnjačke civile iz regiona u brutalnom procesu koji je kasnije identificiran kao “etničko čišćenje”.
Iako su snage bosanske vlade pokušavale da brane teritoriju, ponekad uz pomoć hrvatske vojske, snage bosanskih Srba su do kraja 1993. kontrolisale skoro tri četvrtine zemlje, a Karadžićeva stranka je osnovala svoju Republiku Srpsku u istok.
Ujedinjene nacije su odbile intervenirati u sukobu u Bosni, ali je kampanja koju je predvodio njihov Visoki komesarijat za izbjeglice pružila humanitarnu pomoć mnogim raseljenim, neuhranjenim i povrijeđenim žrtvama.
'Sigurna utočišta' istočne Bosne
Do ljeta 1995. tri grada u istočnoj Bosni (Srebrenica, Žepa i Goražde) ostala su pod kontrolom bosanske vlade. UN su ove enklave proglasile „sigurnim utočištima“ 1993. godine, kako bi ih razoružale i zaštitile međunarodne mirovne snage.
Međutim, 11. jula, snage bosanskih Srba napredovale su prema Srebrenici, savladavši bataljon holandskih mirovnih snaga koji su tamo bili stacionirani. Srpske snage su nakon toga razdvojile bošnjačke civile u Srebrenici, stavljajući žene i djevojke u autobuse i šaljući ih na teritoriju koju su držali Bošnjaci. Neke od žena su silovane ili seksualno zlostavljane, dok su muškarci i dječaci koji su ostali odmah ubijeni ili autobusima odvezeni na mjesta masovnih ubijanja.
Čitava sela su uništena, a hiljade Bošnjaka protjerano iz svojih domova, držano u logorima, silovano, mučeno, deportovano ili ubijeno. Procjene Bošnjaka koje su ubile srpske snage u Srebrenici kreću se od oko 7.000 do više od 8.000.
Goražde
Goražde je postalo poznato, zbog svoje nesigurne izolacije, kao muslimanska enklava okružena srpskim snagama. Iz niza razloga, ne malim dijelom i zbog vojne intervencije UN-a, nije doživjela sudbinu svojih zloglasnih i tragičnih susjeda Srebrenice i Žepe. Nakon pada oba ova grada, Goražde je postalo posljednja muslimanska enklava u istočnoj Bosni. Od 1994. do 1995. godine branile su ga snage UN-a.
Do 1994. godine više od 57.000 ljudi stiglo je u opkoljeni grad Goražde, koji sada ima oko 20.000 stanovnika. Mnogi od njih su bili izbjeglice iz okolnih sela. Mnoge zgrade su uništene, a sve kuće na prvoj liniji fronta su granatirane. Brojne porodice su zajedno našle utočište.
Goraždani su pokazali snažnu volju za opstankom. Život se nastavio kroz domaće generatore električne energije koji su plutali rijekom, dajući 400 vati struje, što je bilo dovoljno da se osvijetli i omogući ljudima da povremeno čitaju noću i griju hranu tokom ljute zime. Hrana je bila oskudna, a pothranjenost uobičajena u gradu.
Zauzvrat, tek nakon prekida vatre i Dejtonskog sporazuma 1995. godine putevi od Goražda do Sarajeva otvoreni su za civilni i UN saobraćaj. Uslovi u Goraždu su bili teški, nosili su ožiljke dugogodišnje ogorčene borbe, a grad je za to vrijeme ostao praktično odsječen.
Danas se grad vratio u normalu, ali njegove zgrade i putevi još uvijek pokazuju tragove rata.